Türk Kültüründe Çadır Çeşitleri, Topak Ev Ne Demekdir, Topakev yapılırken hangiö malzemeler kullanıl

TÜRK HALK EDEBİYATI VE FOLKLORUNDA TÜRKMEN ÇADIRI TOPAKEV





Temelleri geçmişin derinliklerinde eriyip kaybolan Türk medeniyetinin en dikkati çeken unsurlardan birisi de çadırlardır. İç ve Orta Asya’nın bozkır mensubu diğer Türk boylarında olduğu gibi, Türkmenler de yaylak ve kışlak arasında sürekli hareket halinde olmalarından dolayı, konar-göçer hayat tarzı içinde kolay nakledilen, çabuk kurulabilen barınaklara ihtiyaç duymuşlardır. Bu şartlara en güzel cevap verebilecek barınaklar ise çadırlardır.

Biz bu bildirimizde; Türk dünyasında uzun bir zaman barınak olarak kullanılan, özellikle de göçebe hayat tarzı devrini tamamlayıp, yerleşik ve yarı göçer hayat tarzına geçtikten sonra Anadolu sahası Türkmenleri’nde mevcudiyetini devam ettiren çadır tipleri ve bunların sosyal hayattaki akisleri üzeride duracağız. Sunacağımız bu bildiri Türk halk edebiyatı türlerinin günlük hayattaki temellerinin tesbit edilmesini ortaya koyacağı gibi, aynı zamanda sosyo-kültürel hayatımızın unsurlarından biri, belki de en önemlisi, olan çadırlarımızı da tanıtmaya yönelik olacaktır.

İlk olarak Türk boylarında ve onlarla uzun süre içiçe yaşamış diğer bazı toplumlarda çadır için kullanılan kelimeler üzerinde durmak istiyoruz.
Moğollar’da “ger”, Afganlar’da “kharga(hırga)”, Orta Asya’daki diğer Türk boylarında “yurd” yanında “öy,üy” olarak adlandırılan¹ çadıra; Anadolu coğrafyasının Çukurova bölgesinde yaşayan Bekdik aşiretinde “Bekdik”², Batı Anadolu’daki Kazdağı Türkmenleri’nde “Turluk” ya da “Topakev”³, İç Anadolu’daki Aladağ (Kayseri-Yahyalı) Türkmenleri’nde “Topakev”4, İç Batı Anadolu’da yaşayan Emirdağ Türkmenleri’nde “Topakev”5 denilmektedir. Anadolu’nun bazı yörelerinde “Topakev”e”Demirevi”de denildiği olmaktadır.6

Biz sırasıyla Topakev, Karaçadır, ve Alayçık hakkında bilgi verip, üç çadır tipini daha iyi tanıtabilmek amacıyla kısa bir karşılaştırma yapmak istiyoruz.

TOPAKEV: Kazak ve Kırgızların “Kiyiz Üy”(Keçe ev) dediği Topakev’in iskeletini oluşturan kısımlar, genç çam ağaçlarının kesilip, kabuklarının soyularak kurutulmasıyla yapılmaktadır. Üzeri keçe ile örtülerek, kolon adı verilen örme iplerle birbirine bağlanır. Derim ve uğ sayısına göre Küçük, Orta, Büyük ebatlarda olabilmektedir.7 Topakev’in en önemli özelliklerinden birkaçını sayacak olursak; çok kısa sürede kurulup sökülmesi, sadece kolonlar yardımıyla birbirine bağlanması, yazın sıcağı kışın soğuğu geçirmemesi, fırtınalara karşı mukavim olmasıdır.

​

KARAÇADIR:Keçi kılından mamul olup, tek katlı uzunca bir ev biçimindedir. Simsiyah olduğu için “Karaçadır”, Kıldan imal edildiği için “Kılçadır”, kılın dokunmasıyla çul elde edildiği için “Çulçadır” da denilmektedir.8 Bunlar 2,3,4,5,7,9 direkli olabilir. Obalarda direği çok olan çadırlar ulu ev olup, oymak başının evidir. Bunlara şorevi dahi denir.9 Karaçadır, çadır denilen ana örtü, Direkler-Çanaklar ve Bakaralar ve Bağlar’dan meydana gelir.10

ALAYÇIK: Bu tünel şeklindeki çadırın kubbeli iskeletini yay şeklindeki ağaç çubuklar teşkil eder. Üzeri keçe ile örtülerek, kıl iplerle birbirine bağlıdır.11 Anadolu’da “Alaçik”, Azerbaycan’da “Alaçiğ”, Özbekler’de “Olaçik”, Başkırlar’da “Alaşik”, Karakalpaklar’da “İlaşik”, Kazaklar’da “Laşik” veya “Loçik”, Türkmenler’de “Alağa” ve Yakutlarda “Alasa” sözcükleri kullanılmaktadır. Anadolu’nun çeşitli yerlerinde az değişikliklerle “Alaçik, Alapçik,Alayik ve Alayçık” olarak da kullanılır.12

Bazı araştırmacılar herhangi bir karşılaştırma yapmaksızın Topakev ile Alaycığ’ı aynı gibi görmektedir.13 Oysa,Topakev ile Karaçadır arasında bazı farklar olduğu gibi, Topakev ile Alayçık arasında da farklar vardır. Bu farklar kısaca; Topakev’in kubbe, Alayçığ’ın tünel biçiminde olmasıdır. Bir başka fark da yapımlarında kullanılan malzemeden kaynaklanmaktadır. Topakev ve Alayçık koyun yününden yapılan keçe ile kaplanırken, Karaçadır keçi kılından yapılan dokuma ile kaplanmaktadır. Önemli bir yapısal fark ise; Karaçadırda destek gerekirken, Topakev ve Alayçık’da gerekmemesidir.14

 

emeğine ellerine sağlık Zahide'm güzel paylaşımın için teşekkür ederim,